Kardam Modi

 .....ત્યારે હું દેડીયાપાડા નોકરી કરતો હતો. ડેડીયાપાડાની સ્કૂલ ખ્રિસ્તી મિશનરી હતી અને આ મિશનરીનો જાપાનની કોઈ સંસ્થા જોડે સંપર્ક હતો.એટલે દર બે વર્ષે જાપાનના વિદ્યાર્થીઓ ડેડીયાપાડા અમારી સંસ્થામાં મુલાકાત માટે આવતા હતા. તે દરમિયાન તેઓ આ વિસ્તારમાં ફરતા અને ડેડીયાપાડા વિસ્તારની આદિવાસી સંસ્કૃતિનો અભ્યાસ પણ કરતા હતા. તે કાર્યક્રમના ભાગરૂપે અમારી શાળાની અંદર એક સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમ  રાખવામાં આવ્યો હતો.એ દરમિયાન ચાલુ કાર્યક્રમે એક જાપાનીઝ વિદ્યાર્થીએ મને કહ્યું કે મારે મેક વોટર (પેશાબ)માટે જવું છે. તો મને મૂતરડી બાજુ લઈ જાવ. એટલે હું તેને શાળાની યુરીનલ બાજુ લઈ ગયો.પરંતુ તે દિવસે રવિવાર હોવાથી શાળાની યુરીનલને તાળું મારેલું હતું.તેની ચાવી ઓફિસમાં હતી અને ઓફિસ પણ બંધ હતી. આથી યુરીનલ ખૂલવી શક્ય નહોતી. એટલે મેં તે વિદ્યાર્થીને કહ્યું કે બહાર ખુલ્લામાં પેશાબ કરી લેવો.પરંતુ તે વિદ્યાર્થીએ એવું કરવાની ના પાડી.  હવે હકીકતમાં શાળાની પાછળ ખેતર હતું અને તદ્દન ખુલ્લી જમીન હતી. એટલે એવું કરવામાં આપણી દ્રષ્ટિએ કોઈ પ્રકારનો વાંધો નહોતો. પરંતુ તે વિદ્યાર્થીએ કહ્યું કે હું ખુલ્લામાં જઈ શકું નહ...

 લેખન સંસ્કૃતિનો વિકાસ: આપણે ત્યાં લખવાની સંસ્કૃતિનો કોઈ પ્રકારનો વિકાસ થયો નથી .આપણે ત્યાં બોલવાનો રિવાજ વધારે હોય છે . આપણને જાતજાતના વિચા નવરો આવે છે પરંતુ આપણે હંમેશા તે બોલવાનું પસંદ કરીએ છીએ .પરંતુ લખવાનું પસંદ કરતા નથી. આમાં તકલીફ એ છે કે બોલાયેલું કોઈ જગ્યાએ નોંધાતું નથી .આથી તમારો વિચાર ગમે તેટલો શક્તિશાળી કે લોક ઉપયોગી હોય પરંતુ તેનો કશો અર્થ રહેતો નથી .કારણ કે સાંભળવાવાળા લગભગ લખતા હોતા નથી. એ લોકો સાંભળી ને ઘેર ચાલ્યા જતા હોય છે. એના બદલે આપણે બોલતા પહેલા કે બોલતા પછી જો લખવાનો વિકલ્પ પસંદ કરીએ તો આપણા વિચારોનું ડોક્યુમેન્ટેશન થઈ શકે અને આ વિચારો ભવિષ્યમાં પણ આપણે ઉપયોગમાં લઇ શકીએ અથવા બીજો વ્યક્તિ પણ આ વિચારો નો ઉપયોગ કરી શકે. આથી લખવાનું ઘણું મોટું મહત્વ છે પરંતુ આપણે આ વાત ઝડપથી સમજી શકતા નથી. અગાઉ તો પત્રોનો જમાનો હતો .એટલે આપણે પત્રો લખતા હતા .એટલે આપણો લેખન શૈલી સાથે થોડો ઘણો પણ સંપર્ક રહેતો હતો અને સામાન્યમાં સામાન્ય માણસ પણ એક નાનો સાહિત્યકાર બની જતો હતો .કારણ કે મનની લાગણીઓને લખવા માટે પત્ર સિવાય આપણી પાસે બીજો કોઇ પ્રકારનો રસ્તો નહોતો . આજે તો એવો સમય આવ્યો છે...

 આજના સમયમાં કોઈને એવું લાગે કે ગાંધીજીના વિચારોની કોઈ જરૂર નથી. ઘણા લોકોને તો એવું લાગે છે કે મોબાઈલના જમાનામાં કોઈ ની પણ જરૂર નથી. પરંતુ હકીકત એવી નથી મોબાઈલ આવે કે મોબાઈલ પછીની કોઈ વસ્તુ આવે જીવનના મૂળભૂત નિયમો ક્યારેય બદલાયા નથી અને બદલાવાના નથી .આજથી ૧૦૦૦ વર્ષ પછી પણ જીવનના મૂળભૂત નિયમો એના એ જ રહેવાના છે પરંતુ કેટલાક સાધનો અને ટેક્નોલોજીના લીધે તેના પ્રભાવમાં આવી જવાના લીધે તેના પ્રત્યેના મોહને લીધે અને આપણા પોતાના અજ્ઞાનના લીધે આપણે ક્યારેક જીવનના મૂળભૂત નિયમો વિસરી જઈએ છીએ ત્યારે કુદરત કેટલાક માણસોને આ દુનિયામાં મોકલે છે જે આપણને આ નિયમો યાદ કરાવે છે એવા અનેક માણસોમાંથી એક માણસનું નામ હતું મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધી એટલે કે મહાત્મા ગાંધી. મહાત્મા ગાંધીએ આ દુનિયામાં આવીને ખરેખર તો આપણા ઉપર જ ઉપકાર કર્યો છે કારણ કે નાનપણમાં અત્યંત સામાન્ય હોવા છતાં પણ આગળ જતાં તે એટલા બધા જુદા બની ગયા કે આપણને માન્યામાં ન આવે કે આટલી સામાન્ય વ્યક્તિ આટલી બધી મહાન કઈ રીતે બની શકે!  મહાત્મા ગાંધીનું બાળપણ જ્યારે જોઈએ છીએ ત્યારે આપણને એવું લાગે છે કે આના કરતાં તો બીજા કોઈ પણ બાળકો વધારે સારા ગણાય...

 પ્રદીપ નામ છે એનું. દુનિયામાં જેમનાં જીવન પર વાર્તા કહી શકાય એવાં માણસો તો ઘણાં જોયાં, પરંતુ આ માણસ એવો છે કે જેની વાર્તા ક્યારેય બહાર જ ન નીકળી શકે. કદાચ આ માણસ લાંબી જીંદગી જીવી નાખે અને પછી ધરતીના પટ્ટ પરથી ગાયબ થઇ જાય તો કોઈને ખબર પણ ન પડે એટલી સામાન્ય જિંદગી. મૂંગી ગાથા. ક્યારેય કોઈને કહે નહીં, અને કહી દે તો સામેનો માણસ મૂંગો થઇ જાય એવું જીવન.  પ્રદીપ. રાજસ્થાનના કોઈ ગામડામાં જન્મેલો છે. શરીરમાં કદાચ પોલીયો કે કોઈ અજાણી બીમારી છે એટલે પાંત્રીસેક વર્ષનો આદમી હોવા છતાં નાનકડો છોકરો લાગે. પીઠ વળી ગયેલી. ટૂંકું નાનું સુકું શરીર છે. પીઠ પર ખુંધ છે એટલે દેખાવ અસામાન્ય છે. બાળપણથી લગભગ એક જ દેખાવ છે. અવાજ એકદમ ઝીણો. તીણો. (શારીરિક દેખાવને લીધે કદાચ એને કોઈ દોસ્ત કે જીવનસાથી ન મળ્યું) આ આદમી રાજસ્થાનનું પોતાનું અતિ ગરીબ ઘર છોડીને પંદર-સત્તર વર્ષ પહેલાં વડોદરા આવેલો. શહેરના સેફ્રોન સર્કલ પર વળાંકમાં ફૂટપાથ પર જુના અને પાઈરેટેડ કોપી કરેલાં પુસ્તકો વેચે છે. સત્તર વરસથી ફૂટપાથ પર પુસ્તકો વેચે છે. શહેરમાં ક્યાંક ઝુંપડપટ્ટીમાં ભાડાની તૂટેલી રૂમ રાખીને એકલો રહે છે. રાત્રે હાથે જમવાનું ...